ژباړه او زیاتونه: مهر تاج
پنځه ډوله مولوي صاحبان.
په فارس او یا بحرصغیر کې یو څوک چې له مدرسې فارغیدلو د مولوي په نامه به یادیده. هغه وخت دا نوم په ډېر درناوي سره یادیده، که څوک به پوهه شول، چې نوموړی کس مولوي دی، نو د دغه کس درناوی به یې پر ځان فرض ګاڼه.
هغه وخت دا رتبه د اوسني عصري زده کړو یا د مډرنو زده کړو د phd سره پرتله کیدله.
د مولوي رتبې ته رسیدل به ٨ کلنه تعلمي دوره وه، چې د نظامي دورې په نوم به یادیدله.
په اوسني عصر کې، د مولوي کلمه مختلفو خلکو ته منسوب شوې ده. پدې توګه د مولویانو بېلابېل ډولونه هم شتون لري.
لمړی ډول، دودیز مولویان:
پدې ډول کې هغه مولویان شامل دي، چې په منظم ډول یې مدرسو کې تعلیم کړی وي، او له ډېرو سختو هڅو وروسته یې د مولوي کیدو سند ترلاسه کړی وي. دا ډول مولویان خلکو ته د شرعي احکامو او مسلو په بیانولو، په حکومتي او رسمي دندو کې تلاوت او دعا کولو دندو کې ډیر لیدل کېږي. دا ډول مولویان ځانونه تر منبر او محراب پورې محدودوي.
دویم ډول، سیاسي مولویان:
هغه مولویان دي، چې دین د سیاست لپاره کاروي. د دوی ماته د اسلام ماته بولي او خپله بریا د اسلام بریا بولي، چې ډېر کله دولت او بنسټونو ته ګواښونه هم کوي او د لویو لارو په بندولو سره د اسلام د خدمت په نامه د افراطي مذهبینو او د مدرسې زده کوونکو نه کار اخلي. او په خپله مولوي صاحب د پام وړ مقامونو او شتمنیو ترلاسه کولو په حالت کې وي.
درېیم ډول، مولوي ډوله:
“مولوي ډوله” اصطلاح زما نه ده، دا د قاموس څخه اخیستل شوی نوم دی. دا هغه ډول مولوي ته ویل کېږي، چې ځان یې د “مولوي” په څیر جوړ کړی وي، خو نه یې له مدرسې څخه رسمي زده کړې ترلاسه کړې وي او نه له کومې بلې لارې/ځای څخه دیني پوهه ترلاسه کړي وي. دا ډول سړي چې د مولوي کیدو تمه لري؛ په نارینه او ښځینه وو کې ورته مساوي موندل کېږي.
دا ډول عالمان په تعلیمي ادارو او نورو دولتي او غیر دولتي دفترونو کې عام دي. د مولویانو په څېر دا خلک د مبلغینو یا اصلاح کونکو په توګه هم ځان څرګندوي. دوی پتلون او عصري لباسونو ته د فحشا او فحشا خپرولو وسیلې په توګه ګوري. دا مولوي ډوله اشخاص تل د ښځو سره یوه خاصه کینه یا عُقده پالي او تل دوی ته د ملامتیا ګوته نیسي.
څلورم ډول، لیبرال مولویان:
په اوسني عصر کې د عقليزم او لیبرالیزم د نفوذ له امله، ځیني مولویان غواړي چې د انتقاد (نیوکو) څخه ځانونه وژغوري یا په بله معنا د اوسني وخت د غوښتنو او عقل سره دین هما اهنګ کړي او د دې له پاره نوي لارې چاري لټوي.
دا ډول مولويان هڅه کوي، چې مذهب په داسې ډول وړاندې کړي، چې ډېر تر ډېره خلک د دوی نظرونو ته تسلیم شي. دوی هڅه کوي په مذهبي او لیبرال کړیو کې خپل شهرت وساتي. په هر حالت کې، دا مولویان هڅه کوي چې مذهب او نړۍ ته لاسرسی ومومي.
پنځم ډول، علمي یعني ساینسي مولویان:
د لیبرال ارزښتونو پر بنسټ د لیبرالیزم د مخ پر ودې مشهورتیا له امله، ساینس پوهانو او کین اړخو ، دیني مولویان د یو دریځ په توګه په پام کې نیولو پیل کړی دی.
او د دوی په وینا مولویان د دودیزم قرباني دي. سربیره پردې، دوی مولویان د دلیل او استدلال سره بې تړاوه بولي. له همدې امله د مولوي کلمه هم د طنز په ډول استعمالوي.
لیبرالیان هر فرد چې د دودیزم قرباني دی مولوي بولي. په ورته وخت کې، ځینې خلک چې په ساینس او مذهب باور لري هم په ورته ځایونو کې ورته تعریف پوره کوي. که یو څوک د پوهې لپاره د ساینس پر یوه تیوري نیوکه کوي، نو دا هغه کسان دي چې صبر او زغم نه لري او پوښتونکي ته سپکاوی کوي، ځکه چې دوی فکر کوي چې پوښتونکی د ساینس دښمن دی.
