له ۲۰۰۱ م کال راهیسې په افغانستان کې د ځينو شمېرې له مخې ۱۳۰۰۰ ښوونځي جوړ شوي چې بسنه نه کوي او اوس هم د هېواد شاوخوا ۴۶ سلنه ښوونځي ودانۍ نه لري.
د تېر په پرتله د خلکو مینه له پوهنې سره ډیره شوې، نفوس ډير شوی او له بله پلوه د وخت په تیریدو له ګاونډیو هیوادونو نوي کډوال راستنیږي چې ماشومان یې ښوونځيو ته ځي، له دې کبله د افغانستان لسګونه زره ماشومان په ژمي کې په سړه هوا کې او په اوړي کې سره لمر ته د شنه اسمان لاندې زده کړې کوي چې د بارانونو پر مهال له ګڼو ستونزو سره مخ کیږي او ان کتابونه او کتابچي یې له کاره وځي او لا هم ناسم درسي چاپیریال د درس نه ویلو په برخه کې د نورو ستونزو ترڅنګ یوه ستونزه ده.
د همدې ستونزې د حل په موخه د جمهور رییس محمد اشرف غني په حکم د کلیو بیا رغونې او پراختیا وزارت ولسي تړون ملي پروګرام د اقرا پروژې تر سیوري لاندې د هیواد په ټولو ۳۴ ولایتونو کې ۶۰۰۰ ښوونځي جوړول غواړي چې د پوهنې په برخه کې د افغان زده کونکو دا بنسټیزه ستونزه هواره کړي. د ۶۰۰۰ ښوونځيو جوړولو چارې به په دوو پړاونو کې ترسره شي، چې په لومړي پړاو کې به د هېواد په ۱۷ ولایتونو کې ۲۶۴۷ ښوونځي جوړ شي او پاتې هغه به یې په دویم پړاو کې جوړ شي.
د کلیو بیا رغونې او پراختیا وزارت له لوري په تېر کال د هېواد په ۱۷ ولایتونو کې ۷۵۵ ښوونځي جوړ کړي چې ګټې اخیستنې ته سپارل شوي په دې شمیر ښوونځيو کې ۹۱۳۷۴۵ زده کوونکي زده کړه کوي او د دې ترڅنګ ۶۶۰ نور ښوونځي د جوړولو په حال کې دي او کار یې روان دی ددې شمیر ښوونځيو په جوړیدو سره به ۶۹۳۳۶۹ تنه زده کوونکي د ښوونې او روزنې له وړ چاپیریاله برخمن شي.
د هېواد ولسمشر محمد اشرف د جوړو شویو ښوونځيو پوهنې وزارت ته د سپارلو په مراسمو کې وویل، چې کچېرې دا ۶۰۰۰ ښوونځي جوړ نه شي د افغانستان د ښوونځيو د ودانیو د نشتوالي تشه به په ۴۰ کلونو کې هم ډکه نه شي.
سربیره پر دې د کلیو بیا رغونې او پراختیا د وزیر د هڅو په پایله کې د سعودي عربستان حکومت هم په ۱۰ ولایتونو کې ۶۰۰ ښوونځي جوړوي.
د هغو ستونزو ترڅنګ چې ښوونځيو ته د ماشومانو د تګ په برخه کې ننګونکې دي، د ښوونځيو د نشتوالي او کموالي ستونزه هم ده چې ګڼ شمیر ماشومان ښوونځيو ته لاړ نه شي د یونیسیف د یوه راپور له مخه ۳.۷ میلیونه داسې ماشومان چې عمرونه یې ښوونځي ته د تللو دي ښوونځي ته نه ځي یادې ادارې ویلي هڅه کوي چې دا ماشومان ښوونځيو ته لاړ شي.
د ښوونځيو د ودانیو کموالی او نشتوالی د درسونو په کیفیت هم ناوړه اغیزه کوي د پوهنې وزارت چارواکي وايي چې د ښوونځيو د ودانیو تر جوړولو ترڅنګ پلان لري چې د پوهنې کیفیت هم لوړ کړي، دا چې د ښوونځيو د پوهنې کیفیت ټيټ وي ممکن ګڼ زده کونکي پوهنتونونو ته لاره پیدا نه کړي او که لاره هم پیدا کړي د لوړو زده کړو پر مهال له ګڼو ستونزو سره مخ وي.
د ښوونځيو د نشتوالي بل زیان دادی چې کورنۍ خپل هلکان لریو ښوونځيو ته هم لیږي خو که په کلي کې ښوونځی نه وي نجونې په کورونو کې بې تعلیمه پاتې کیږي او که ښوونځي منظمه احاطه او ودانۍ ولري نو کورنۍ به خپلې نجونه هم درس ته ولیږي.
د یادونې وړ ده، چې سږ کال به هم په هېواد کې له ۱۵۰۰ څخه ډېرو ښوونځيو ته ودانۍ جوړې شي.
