دا چې نن سبا ځینې مجرمین د امنیت /پولیسو له مسولیت و لباس څخه په ناوړه ګټې اخیستنې جرایم (غلا، لوټماري، وژنې) ترسره کوي. نو فکر مې وکړو چې ولې د عامه ویښتابه او د دا ډول مجرمینو پیژندلو لپاره، له دوستانو سره ځینې قانوني معلومات شریک نه کړم.
مجرمین یاده ناوړه ګټه اخیستنه تل د تالاشۍ په نامه تر سره کوي؛ وروسته له دې چې ورخ درځنې اوبه یوسي نو عالم بیا پر ځان پوه شي چې دا خو غله، ډاکوان او… وو. نو د دې لپاره اړینه ده چې مونږ د تالاشۍ په حالاتو او شرایطو له مخکې اګاه اوسو تر څو ورسره د مخ کیدو پر وخت یې وپیژنو او دفع یې وکړای شو.
ـ معلومات، تالاشي:
تالاشي هم د انسانانو د اساسي ازادیو محدودول دي، چې دا په ۲ برخو ویشل شوې ده.
۱ بدني تالاشي ۲ د کورونو، محالاتو او دوکانونو، نور ځایونو تالاشي.
اول، بدني تالاشي: دا د انسان د وجود خارجي یا بیروني د لباس او ورسره لوازمو او شیانو تفتیش او پلټنې څخه عبارت ده. بدني تالاشي د انسانانو کرکټر او انسانې کرامت ته په کتو باید تر سره شي. د نارینو تالاشي باید نارینه او ښځینو تالاشي باید ښځینه سرته ورسوي.
د بدني تالاشۍ موارد د لاندې حالاتو څخه عبارت دي:
۱ کله چې امنتي تدابیر یې غوښتنه وکړي
۲ کله چې یو شخص د جرم په ارتکاب کې په بالفعل ډول ونیول شي او توقیف کړی شي.
۳ کله چې کس سره ممنوعه شیان یا د جرم د ارتکاب پورې مربوط شیان لکه ناریه اسلحه او یا هم جارحه اسلحې وجود ولري.
همدا رنګه د پولیسو د قانون ۱۶مې مادي څو نور حالتونه هم ذکر کړي دي: د یو شخص د هویت د تثبیت لپاره، چې د هویت نه استفاده ونه کړي او یا اسناد نه ورکوي. د متوقف شويو اشخاصو تالاشي کول چې هویت یې تثبیت وي او نور حالاتو نه چې قانون پرې حکم کړی وي.
دویم د ځایونو او محالاتو تالاشي: په دوه ډوله ده
۱، یو د انسانانو د اوسیدو ځای
۲ ، بل د انسانانو د نه اوسیدو ځایونه، چې دلته د جرم د مرتکب شخص د پټیدو او د جرم د اثباتیه مدارکو احتمال وي، ولو که څوک پکې نه اوسیږي. چې دا ځایونه پرته د محکمې د امر څخه هم تالاشي کیږي، د اړیتا پرمهال تالاشي کولای شي.
۱، د انسانانو د اوسیدو د ځای تالاشي:
چې هلته یا د جرم د ارتکاب امکان وي او یا د جرم د وسایلو د اوسیدو احتمال وي، تالاشي کیږي.
خو دا تالاشي شرعي او قانوني موجباتو نه پرته نه شي کیدای، «سورت نور ۲۷ ایت هم داسي حکم بیانوي.»
او پدې کې هم باید له زیات دقت نه کار واخستل شي.
د افغانستان د اساسي قانون د ۳۸ مادي اول بند په اساس او په همدې شکل د جزایي اجراتو ۱۱۹ماده کې د کورونو او د اوسیدو د تالاشۍ په هکله داسې ذکر شوي:
“هیڅوک نشي کولای د دولت په شمول چې د کور والاو او ذیصلاح محکمې د اجازې نه بغیر او د قانوني خاصو حالاتو پیشبینۍ نه پرته د چا کور ته داخل شي.“
د کورونو، اوسیدو ځایونو تالاشي کولو شرایط په لاندې حالاتو کې کیدلی شي:
۱، د کور د مالک د اجازې په اساس.
۲، د ذیصلاح محکمې د اجازې په اساس.
۳، کله چې د یو شخص د اظهارولو او د واجب التنفیظ حکم د تطبیقولو امر شوی وي او هغه ورنه سرغړونه کوي؟
۱- د دغه شخص کور تالاشي کولی شي.
۲ – د شخص د نیولو او د امر په صورت کې، چې هغه کور به یو کور یا یو منزل وي.
۳ – کله چې په یو کور کې یا اوسیدو محل کې د جنحې او یا جنایت جرم سرته رسیدلی وي او د اهل خبره معاینات او کتنې دا ایجاب کړي، تر څو هغه کور ته د بررسي ټیم ورشي.
۴- کله چې قاطع قراین د مظنون او متهم د پټیدو او یا د جرمې وسایلو او الاتو د پټیدو احتمال په یو کور کې وجود ولري بیا هم هغه کور تالاشي کیدلی شي.
د یو کور د تالاشۍ شکلیات:
۱، د کور خاوند او ذیصلاح محکمې اجازت
۲، د پولیسو د هویت کارت موجودیت
۳، د زنانه پولیسو موجودیت
۴، د مظنون او متهم حضور د کور د تالاشۍ په وخت، خو که دوی موجود نه وي د دوی نږدي خپلوان، اقارب، همسایه ګان ۲تنه شاهدان د تالاشۍ د پرسونل په ډول، د تالاشۍ پاڼې باید امضاء کړي که څه اخیستل کېږي هم.
۵ ، د جرم او تالاشي د عمل تر منځ د یوې رابطې موجودیت.
۶ ، د کور تالاشۍ ته به په یوه عادي لاره دننه کېږي، نه د خاصو کړکیو، دیوالونو او نورو لارو نه.
د تالاشۍ استثنا حالات:
د اساسي قانون ۳۸ ماده ۲ بند کې د جزایي اجراتو ۱۲۴ مادي د کورونو او محلاتو صرف یوه استثنا د مشهود جرم په هکله قبوله کړي ده او هغه دا چې په مشهود جرم کې پولیس کولی شي پرته د محکمې او کور والا له اجازې نه تالاشي وکړي.
یادښت: له ذکر شویو حالاتو پرته چاته د تالاشۍ په نامه اجازه مه ورکوئ چې ستاسو شخصي حریم ته داخل شي، اسناد او علت یې اول ضرور وپوښتئ او وګورئ!