لیکنه: ریاض مقامزی
د نړۍ خلک د خوړو خوړولو بېلابېل فرهنګونه لري، ډېری مسلمانان په لاس خواړه خوري، اروپايان له کاشوغې او کاشوغ پنجې استفاده کوي خو؛ چينايان بيا له ځانګړو ډکو چې (کوايزه) نومېږي ګټه پورته کوي. البته کوايزه د دوو ډکو يوې جوړې ته ويل کېږي. د دغو ډکو تاريخ تقريباً درې زره کلونو ته رسېږي. دا چې چېرته کشف شوي دي، په اړه يې کوم کره معلومات نشته، خو ويل کېږي د چين په شاهي کورنيو کې ليدل شوي دي، او د چين يو سمبول ګڼل کېږي.
د تاريخ په اوږدو کې د کوايزه شکل سره سم ددې نوم هم بدل شوی دی، چې د (جيا او جو) په نومونو هم ياد شوی دی. دا چې چينايان تر ډېره جوش کړي خواړه خوري، نو اوسپنيزې الې به ګرمېدې، ځکه دې ډکو (کوايزه) د اوسپنيزو الو ځای ونېوه، چې اوس معمولاً ټول چينايان له همدې ډکو د خوړو لپاره ګټه پورته کوي، بايد وويل شي، چې د مايع خوړو په وخت کې کاشوغې هم کاروي. دغه ډکي به په لومړيو کې له لرګيو جوړېدې، خو اوس له نورو موادو سره د ترکيب څخه وروسته جوړېږي.
ځينې نور هېوادونه لکه: جاپان، تايوان او کوريا ټاپوګانو کې هم کوايزه کارول کېږي، خو ددې هېوادونو د کوايزو جوړښت لږ څه توپير لري، د چين کوايزې نسبت د نورو هېوادونو له کوايزو څخه اوږده دي، ځکه دوی د ترکارۍ پخولو په وخت کې د دېګ لړلو لپاره هم له کوايزه څخه ګټه پورته کوي، چې اوږدوالی يې دوی له سوځېدو ژغوري.
د کوايزه په اړه ځينې په زړه پورې ټکي
• لومړی بايد مشران کوايزه واخلي او په خوړو پيل وکړي.
• کوايزه بايد پر لوښي و نه ټکول شي ځکه؛ چينايان يې بې ادبي ګڼي.
• په خوله کې ددې ډکو خوځول او لوبول هم يو ډول بې ادبي ګڼل کېږي.
• کوښښ وکړئ، کوايزه پر لوښي عمودي شکل و نه دروئ، چينايان يې په بد شګون نيسې او داسې مفهوم ترې اخلي (ته دې زر مړ شې، چې زه دې په قبر شمعې بلې کړم).
• د کوريا خلک بيا له کوايزه سره سم له کاشوغې هم ګټه پورته کوي، خو هېڅکله کاشوغه د کوايزه ښي اړخ ته نه ږدي، ځکه بدمرغي يي ګڼي.
• د جاپان خلک د خوړو پر مېز مخامخ ناست کس ته کوايزه سيده (مخامخ) نږدي، دغه کړنه مقابل کس ته بې احترامي بولي.
• همدارنګه هېڅکله کوايزه د x په شکل نږدي، ځکه مقابل لوري ته بې احترامي بولي او داسې مفهوم ترې اخلي (هېڅ نه يې).
