د تنقید کلیمه چې څومره کارول کیږي ښایي همدومره ناسمه هم وي؛ خو د پرلپسې کارونې له امله یې د سموالي درجه موندلې ـهسې خو د تنقید ډېر تعریفونه شوي؛ خو په اسانو ټکو کې داسې ووایئ چې د تنقید مطلب د تخلیق له زبېښ او چاڼ د مسلک او دسیپلین ( محاسن و معائب) په ګوته کول دي ـ
تنقید د ذهني عمل یوه پایله ده
حقیقت دا دی چې تنقیدي نظر یو لوی کار دی؛ خو دلته تنقیدي نظر تر تنقیدي عینکو ځان محدود ساتلی او بڼه غوره کړې ده ـ
په هره یوه پنځونه به خلک د ځانګړي ډول تنقیدي عینکې واخلي او په دې توګه به په بېلا بېلو اړخونو د تنقید یو اړخ راونیسي تول به یې پیل کړي ـ
بدمرغي دا چې تنقیدي عینکې به هم د مثبتې یا منفي مبالغې شکل غوره کړي چې د تنقیدي عینکو غوندې رالویږي.
په هر حال، دلته د ځینو تنقیدي عینکو یادونه کوو چې د تخلیق بربادونې پوره صلاحیت لرونکي دي ـ
ـ مارکسي تنقید …… دا ډېرې خطرناکې عینکې دي، د دې عینکو په سترګو کولو سره په مارکسي اصولو ولاړ تخلیق، تخلیق دی له دې ها خوا هسې د لوټلو متن .
مکر، فریاد او بې ځایه شور د دوی لار ده ـ نه پخپله د کوم کار عینکې دي، نه نورو ته د یو څه پنځونې اجازه ورکوي ـ د دوی تګلاره دا ده چې نړۍ په یوه نوي عذاب اخته کړي.
علمي تنقید: دا عینکې هم لکه مارکسي عینکې خطرناکې دي ،هر تخلیق ته له دې عینکو کتل، دې خبرې ته اشاره ده ته وا په دې عینکو دې باور شوی وي؛چې د باور دا خپل محصول نه و ـ
همدا شان منظم تنقید د هایتي” مارو” ( سترګو په سترګو) تنقید عینکې هم دي چې هر تخلیق پخپلو اصولو ازمویوي او دا اصول نو … توبه توبه
له اروایي تنقید او تاریخي تنقید که سم وپوښتئ؛ نو ټولنیز رواني تنقید هم ځینو خلکو راوړی دی چې نه ټولنیز دی او نه اروایي ـ
په هرحال،
که تاسې د پېچلي(اروايي) نقد او پراختیا(تاريخي) انتقاد په اړه په سمه توګه وپوښتئ؛ نو د ټولنیزې اروا پوهنې په اړه د ډېرو خلکو لخوا انتقاد هم موندل شوی، چې نه ټولنیز دی او نه رواني؛ خو دا خامخا یو ترکیب دی او لومړني دواړه انتقادونه غلط دي او لومړي دوه عجیب مخلوق په پام کې نیسي.
زموږ جنګ دا دی چې د دواړو پوښتنې مو په یوه مخ لیکلو سره ټولنیزه سایکالوجي ګرځولې.
همداسې د تاریخي،تاثراتي او تشریحي تنقید عینکې دي چې په یوه بل کې داسې سره ورغلې دي چې هیڅ ترې نه راوځي؛ خو بیا یې هم د بېلونې داسې طریقه غوره کړې چې د بېلوالي اغېز ته وا ژاړي.
بیا د جمالیاتي او روحاني تنقید عینکې هم دي ـ دواړه خپلو کې په واټن برسېره به په هره پنځونه کې د خولې وهلو هڅه کوي؛ خو اکثره له ناکامۍ سره مخ کیږي او د دې کاروونکي پاخه شوي خواړه دي. بیا پرتله کېدونکی تنقید خو بیخي مه پوښته، پرته له کوم معیار ټاکلو دوام لري ـ
په هر حال، که د سم ناسم پریکړه کول غواړې؛ نو د کوم یوه تنقیدي عینکې په سترګو کړه او که له پنځونې خوند اخیستل غواړې؛ نو د یوې عینکې پرځای د تنقیدي نظر پلوی شه یا له سره تنقیدي کېږه مه ـ