ژباړه او راټولونه: رفیع الله ساحل
ډیپلوماسي د ډیپلومات له کلمې اخیستل شوې چې د هېوادونو ترمنځ د اړیکو هنر ته ویل کیږي.
خو په عموم کې ډيپلوماسي هغه فن دی چې بهرنی سیاست اداره کوي، نړیوالې اړیکي تنظیموي او نړیوال اختلافات او کړکېچونه په سولهییز ډول حلوي. د ملي ګټو د حوزې ټاکل، د جګړې د پایته رسولو لارې چارې، له نورو سیاسي اړخونو سره یووالی او د ورګډېدلو لارې چارې، د اقتصادي بندیز لګولو لارې چارې، د امنیتي حریم روښانه کول، د خپل هېواد د ملي موخو او ګټو تامینول او د امتیاز ترلاسه کول؛ دا ټول د ډیپلوماسۍ ځانګړنې دي.
د ډیپلوماسي د تعریف او ځانګړنو اړوند همدومره بحث بسنه کوي، خو د اصلي موخې پر لور کوم چې ډیپلوماټیک لیکونه دي.
په ډیپلوماسي کې د لیکونو او پیغامونو بېلابېلې بڼې او ډولونه شته، چې د دغو لیکونو او پیغامونو معیار، کیفیت او رسميوالي ته باید پوره پاملرنه وشي، ځکه همدا لیکونه د هېوادونو اړیکو ته په مراعت او پام سره د نیږدېکیت او د بېغورۍ په صورت کې د هېوادونو ترمنځ د درز او لیرېوالي سبب کیږي.
په ټوله کې ویلی شو چې د ډیپلوماټیکي لیکونو لېږد را لېږد د نړیوالو سیسټماټیکو تړونونو یوه برخه جوړوي.
په عموم کې ډیپلوماټیک لیکونه ډېر زیات دي، خو دلته په هغو نوعو بحث شوی کوم چې د ډیپلوماټیکو لیکونو اساسي ډولونه را پېژني.
سرمونیال،
کـابـیـنـټ،
پــــاټنـټ،
شخصي پیغام،
شخصي لیک یا یاداښت.
اوس هر يو په لنډ ډول تر بحث لاندې نیسو چې له هر یو په کوم ځای او وخت کې استفاده کیږي.
سرمونیال Sermonyal
دغه ډول لیک د دوو هېوادونو ترمنځ هغه وخت تبادله کېږې چې د ډیپلوماسي اداري استازی یعنې لوی سفیر، فوق العاده استازی په دنده وګمارل شي او یا له دندې ګوښه کړل شي.
همدرانګه د دولتونو ترمنځ د هغو معلوماتو شریکول چې تشریفاتي او رسمي بڼه ولري د سرمونیال لیک پوسیله شریکېږي.
کابینټ Cabinet
دغه لیکونه د دوو دولتونو او حکومتونو د رییسانو او د بهرنیو چارو د وزیرانو له خوا د رسمي معلوماتو د لېږد په موخه کارول کېږي، همدارنګه د کابینټ تشریفاتي کرکټر د سرمونیال په پرتله کم وي او موضوعات یې د یوې سیاسي مسئلې د طرحې او یا د ډیپلوماټیکي اړیکو له پیل وروسته د لنډې مودې لپاره د استازي په پېژندلو کې کارول کېږي، د کابینټ په مرسته یو دولت د مقابل هېواد چارواکو ته د رسمي تګ او راتګ بلنه او د ځینو مقدسو ورځو مبارکي هم ورکولای شي.
دغه لیک په دولتي مهر رسمي بڼه خپلوي.
یاداښت یا په لاس لیکل شوی لیک Memory or hand writting letter دغه ډول لیکونه په ډیپلوماټیک بهیر کې ډېر کم اوقات تر سترګو کېږي، په لاس لیکل شوی لیک تر ډېره د یوه کس شخصي نظر څرګندوي او رسمي اغېز یې کم وي او تر ډېره پکې هغه مسایل چې د ځینو زماني او مکاني ستونزو له امله په رسمي بڼه نه شي، څرګندېدلای راځي، دا ډول لیکونه تر ډېره په اخیستونکي ډېر بد تاثیر او اغېز کوي دا ځکه چې شخصي بڼه لري.
شخصي پیغامPersonal message
معمولاً دا ډول لیکونه سپین یا ساده وي او په هېڅ دولتي مهر نه وي ښکلي شوي، دغه لیک په عمل کې د ډیپلوماټیکي لیکونو په لړ کې راځي او په هغو مسایلو کې چې هغه دوه اړخیز مناسبات او د نړیوالو قوانینو په وضعه کولو کې اهم وي کارول کېږي.
پاټنټ Patent
دغه لیک تر نورو هغو متفاوت دی د دې لیک پته نامشخصه وي او له اصولو سره سم یې متن پټ ساتل کېږي، خپرېدا او افشا یې د ډیپلوماټیکو اصولو خلاف کړنه شمېرل کېږي. د دې لیک په محتوا کې د ځینو اسنادو کرهوالی او یا هم د ځانګړي ډیپلومات پېژندنه راځي.
دغه لیک د هېوادونو د بهرنیو چارو د وزیرانو په لاسلیک لېږل کېږي. کله چې پاټینټ لیک د مقابل هېواد استازو ته ورسي، هغوی یې هم په مقابل کې ځواب په پاټینټ لیک ورکوي او د یادو شویو مسایلو د عملي کیدا او یا هم نه کولو په اړه معلومات ورکوي.
شخصي لیک یا یاداښتPersonal letter
له دغه ډول لیک څخه د هېوادونو استازي د مهمو سیاسي مسایلو د شریکولو په منظور ګټه اخلي، چې یو له بل سره اړین او ارزښت لرونکي معلومات شریک، توضیح او وڅېړي.
همدارنګه په شخصي یاداښتونو کې د هېوادونو رهبران او مشران په خپلو منځو کې په ځینو حالاتو کې مبارکي او منندویي، تبادله کوي او په غم او ویر کې له هغوی سره د همدردۍ پیغامونه هم تبادله کوي.
همدرانګه د دې لیکونو په فورم کې هغه لیکونه هم راځي چې په یوه هېواد کې د نوې استازولۍ له تاسیس وروسته د یادې استازولۍ رئیس په اړوند هېواد کې د نورو استازولیو رییسانو ته لېږي.
دا لیکونه د شخصي لیک تر سیوري لاندې د اعتماد لیک په نامه هم یادېږي.
