ماته پنځه ګوتې د سرو که
په دواړه لاسه به دې کور راټولومه
نجونې یا په ټوله کې ښځې یو بل سره د سیالۍ ډېرې کیسې او بېلګي لري، چې دا سیالي یې اکثره وخت په لباس او ګاڼو کې وي.
د نجونو یو لوی ارمان دا وي چې پرېمانه ګاڼې ولري او د همزولو منځ کې خیال پرې وکړي.
پښتنې نجونې/ښځې له ډېر پخوا راهیسي رنګارنګ ګاڼې د سینګار لپاره کاروي لکه: چارګل، غوږوالۍ، غاړکۍ، ټیک یا ټیکه، پېزوان، نتکۍ، ګوتمۍیا ګوتې، پایزېب، بنګړي، باهو، لاسبند او…
دوی ډېر کوشش کوي چې یادې ګاڼې ولري او دا ګاڼې باید د سرو زرو وي کنه د سپینو زرو خو باید هتمي وي.
دا چې نجونو ته ګاڼې ولې ډېر ارزښت لري یو دلیل یې شاید دا وي چې دوی نغدي سرمایه نه لري او ډېری یې د کار کولو فرصت یا اجازه نه لري نو دوی ته ګاڼې د خیال سره ، سره یو ډول شتمني هم برېښي…
په هر صورت دا چې د لنډیو زیاته برخه ښځینه وو ویلې نو په لنډیو او سروکو کې یې ډېره یادونه شوې.
لکه
په ما دې زر شیندلي نه دي
چې د لاټیئن په رڼا غواړې دیدنونه
یا
وه خیالي زرګره، ماته ډډه اوګۍ جوړه که
شین غمی پرې کېږده، ملغلرې ترې چاپېرې که، وه خیالي زرګره
ګاڼې چې له پخوا څخه رواج لري دمېرمنو په مينځ کې ډېرې دود دي، چې دوی ورڅخه ډول، ډول محفلونو کې استفاده کوي او دسينګار په ډول يې کاروي او
دهر لباس مطابق ګاڼې اچوي.
مثلا: افغاني جامو سره يوازې سپين زر لکه ټيک، پېزوان، ګردنۍ، ګوتمۍ، کړې او…اچوي، چې دغه ډول جامو او ګاڼو څخه معمولا د نيکريزو په شپه استفاده کوي، چې جينکو ته يو په دوه ښکلا ورکوي.
لکه څرنګه مو چې يادونه وکړه د ګاڼو په اړه ډېرې لنډۍ، سروکي او بدلې ويل شوي چې ځينې جينکۍ يې داسې يادونه کوي.
زما غوږونه کاغذونه
يار مې راوړي دي لښتۍ لکه ډانګونه
دسرو ټيکه که په تندي کړم
په ټول بدن به درته پورې کړم اورونه
دسرو بنګري مې کور کې ايښي
پلاستيکي په لاس کوم تا شرمومه
ګاڼې دخپل ارزښت له مخې ډېر اهميت لري، چې ډېر شاعران يې هم په شعرونو کې ستايې اويادونه يې کړې ده.
