لیکنه: ارشاد رغاند
د افغانستان دوه نېم زره دیني عالمان، چې د دوشنبې په ورځ د کابل د لویې جرګې په کېږدۍ کې ټول شوي وو، د یوه تاریخي ګام په توګه په افغانستان کې د روانې جګړې خلاف فتوا ورکړه.
دوی په دغه فتوا کې روانه جګړه تپل شوې وګڼله او ملکیانو ته یې پرله پسې اوښتي زیانونه وغندل.
افغان عالمانو د سولې لپاره د ملي یووالي حکومت کړي وړاندیزونه او جوړې کړې طرحې وستایلې او غاړه ایښودل یې ورته د وسله والو طالبانو وجیبه وګڼله.
د فتوا نور مهم ټکي څه دي؟ افغان علما ولې په دومره ځنډ د غفلت له خوبه وېښ شول؟ او دا فتوا به عملاً د روانې جګړې په کمزوري کولو او ملا ماتولو کې څومره رول ولري؟
په دې لیکنه کې هڅه کوو، دې پوښتنو ته لنډ ـ لنډ ځوابونه ومومو:
فتوا ته یوه ځغلنده کتنه
د افغان دیني عالمانو دا تاریخي فتوا، چې په ۲۶ مخونو کې صادره شوې، د قرآنکریم د ګڼو آیتونو او احادیثو ترڅنګ پکې د افغانستان له اساسي قانون څخه ګټه اخیستل شوې.
د قرآنکریم په آیتونو او حادیثو کې د سولې اړتیا او ګټې بیان شوي او د اساسي قانون په مادو کې هغه احکام راغلي، چې په څرګندو ټکو اسلام د افغانستان سره کرښه او تر ټولو ستر ارزښت او قانون ګڼل شوی دی.
فتوا دغه راز له اسلام سره د افغانستان د تاریخي پس منظر او فداکاریو یادونه کوي، همدا شان د روانې جګړې منفي پایلو ته، چې په وحشیانه او بې ګناه ډول بیا ـ بیا د لسګونه زره افغانانو د شهادت سبب شوي، کتنه شوې ده.
په فتوا کې د سولې په اړه د حکومت هڅې او وړاندیزونه د دیني علماوو له نظره مثبت ارزول شوي او دلایل یې بیان شوي.
افغان عالمانو همدا شان له ټولو هغو معتبرو نړیوالو دیني مراجعو څخه مننه کړې، چې په افغانستان کې د سولې غوښتنه یې په دیني لحاظ حمایه کړې. دوی له نورو دیني مراجعو هم غوښتي، چې د ورته ملاتړ څرګندولو لپاره خپله اسلامي وجیبه ادا کړي.
تر اوږده قتل عام وروسته ویښتیا
وسله وال طالبان، چې له نیږدې یوې نېمې لسیزې راهیسې د «جهاد» په نوم په افغانستان کې جګړه کوي، د دې جګړې د مشروعیت لپاره تر هرڅه ډېر له دیني روایاتو استفاده کوي.
د دوی په دغه اوږده جګړه کې د ټولو وژل شویو افغان ملکیانو، دیني علماوو، قومي مشرانو، ملي امنیتي ځواکونو، چارواکو او نورو قشرونو د دقیقو تلفاتو دقیقه شمېره نه ده معلومه، خو هر څو میاشتې وروسته په اړه خپریدونکي راپورونه د زرګونه تنو د شهادت خبره کوي.
بل لور ته: داسې ورځ نه وي، چې د افغان حکومت هره امنیتي اداره د هېواد په لږ ترلږه شلو ولایتونو کې د لسګونه طالب او نورو وسله والو د وژلو، ټپي کولو او یا یې په خپل منځي جګړو او خپل لاس کړو ماینونو د وژل کیدو خبر ور نه کړي.
له رسمي ارقامو ور اخوا د افغانستان په هره کوڅه او بازار کې سرلوڅې کونډې، پښې یبله ماشومان، معیوب او معذور ځوانان او نور خیر غوښتونکي، ویجاړې ودانۍ، کنډر شوي سړکونه، د سختو امنیتي تدابیرو نښې، له کوچني تر بوډا له هر چا سره د ځانمرګي او چاودنې وېره او بالآخره د یوه کلي په یوه هدېره کې څنګ په څنګ د افغان سرتېري او طالب د قبرونو موجودیت د روانې جګړې د وحشت اوج ښيي.
د افغانانو له ورځیني عادي ژونده تر ټولو بنسټونو ( روغتیا، معارف، اقتصاد…)داسې برخه نشته، چې جګړې پرې سیوری نه وي کړي. جګړه د افغان انسان د ژوند د یوه تر ټولو مهم خو بد مرغه واقعیت په توګه د دوی پر فکر، روان او هرې محاسبې دومره اغېز کړی، چې نهایي حد یې ګڼلای شوو.
د افغانستان نیږدې هروګړی که هره ورځ نه وي په اونۍ کې یوه ورځ خامخا د جګړې له کبله د خپل یوه وژل شوي خپلوان د ویر په ټغر کیني، یا یې د ټپي ځان د پرهرونو پوښتنې ته ځي.
دلته نیږدې هر څوک، چې هر چېرته وي فکر یې ښوونځي ته د خپل ورغلي اولاد ژوند ته وي، له هرې چاودنې سره سلګونه تنه د پېښې په ځای کې د خپلو شناخته وو حال اخلي او تر هر څه ډېره بده دا، چې له کلیو تر ښاره د جوماتونو مراجعین د چاودنو او بریدونو له ډاره څو چنده کم شوي دي.
دا پرله پسې فاجعې له کلونو راهیسې روانې وې، د افغانستان هیڅ فرد له هغه وخته تر دې وخته د جګړې له دې بدمرغیو ځان خوندي نه احساسولی شو او نه یې اوس احساسوی شي.
د دې وضعیت په غېږه کې لا ډېر پخوا د فردـ فرد او په ځانګړي ډول د دیني علماوو مسولیت و، چې د ټولنې د معنوي او مذهبي رهبرانو په توګه یې په منسجم ډول خپل غږ پورته کړی وای، خو له بده مرغه څه د دوی بې تفاوتۍ او څه د سیاسي حاکمانو مصلحت بازیو او د جګړه مارو پر وړاندې د غوڅ دریځ تشې دا زمینه نه وه مساعده کړې.
فتوا به اغېز وکړي؟
که وویل شي، چې د علماوو له دغه فتوا سره به سمدستي جګړه ختمه او هر څه ګل وګلزار شي؛ تېروتي به یوو، ځکه دا جګړه چې طالبان پکې په ملي کچه د سون توکیو په حیث کارول کیږي، له دې ور اخوا پراخ سیمه ییز او نړیوال اړخونه لري.
خو د جګړې ختمولو لپاره دا فتوا یو اساسي ګام ځکه کیدای شي، چې وسله وال طالبان او نور حکومت ضده وسله والې ډلې خپلو فعالیتونو ته دیني توجیه پلمه کوي.
د افغان دیني عالمانو له دغې سراسري، پیاوړې او معقولې فتوا سره حتمي ده، چې د وسله والو طالبانو په لیکو کې د پاشلتیا او هوښیارتیا د نورو عواملو ترڅنګ د علماوو پریکنده غږ تېروتو جنیګیالیو ته په سم ذهنیت ورکولو کې فوق العاده اغېز لري.
ارامتیا ته رسېدل؛ ځانته ارزښت ورکول يې مهم اصل دی
ژباړه ارامتیا یانې دبهرنیو او دروني ستونزو څخه خلاصېدل او خوشحالي او دننه راحتي احساس ته رسېدل دي. د قران شریف له نظره هم ځینې عوامل لري لکه؛ د خدای یاد او ذکر کول، په ... نور ولولئ